Februaristaking in Amsterdam

Tijdens de bezetting werden er toenemende anti-Joodse maatregelen geïntroduceerd die het leven van Joodse Nederlanders onmogelijk maakten. Daarnaast had men te maken met intimidatie, vernielingen en terreur. In Amsterdam werd de Joodse bevolking al langer geteisterd door de WA, de Weerbaarheidsafdeling van de NSB, en dit leidde meerdere malen tot gevechten.

Zo ook op 11 februari 1941. WA-man Hendrik Koot werd dodelijk verwond en dit werd de aanleiding om strenge maatregelen door te voeren. Eén daarvan was de Joodse buurt voor meerdere dagen af te sluiten. Ook toen de buurt weer werd geopend, bleef het prikkeldraad grotendeels op zijn plaats. Dat was echter bij lange na niet het einde van de represailles.

Een paar dagen later, op 19 februari, viel de Duitse politie de Joodse ijssalon Koco binnen; de er aanwezige mensen verdedigden zich tegen de indringers, van wie zij geloofden dat het WA-leden waren. Dit bleek niet zo te zijn. De gevolgen waren groots. Razzia’s volgden en honderden jonge Joodse mannen werden opgepakt. Allen werden uiteindelijk gedeporteerd en kwamen via kamp Schoorl in Buchenwald en Mauthausen terecht. Slechts twee jongens overleefden het.

Op straat waren veel mensen getuigen geweest van de razzia’s en het grootschalige geweld. Zo ook Jaap Brandenburg, districtleider van de Amsterdamse illegale Communistische Partij Nederland (CPN), en Willem Kraan, stratenmaker en lid van de CPN. Zij en anderen verspreidden de verhalen over de gebeurtenissen onder hun vrienden en kennissen. Geïnspireerd door het succes van de metaalstaking werd onder de leden van de CPN al snel besloten dat men maar op een manier kon reageren: door te gaan staken.

Op maandagavond 24 februari kwam er reeds een groep arbeiders bijeen, de meesten lid van de CPN. Op de Noordermarkt verzamelden zich zo’n driehonderd mensen en er werd besloten dat de staking de volgende dag zou beginnen. Pamfletten werden verspreid met de oproep tot staken en veel meer mensen dan men had kunnen voorspellen gaven daar gehoor aan. De staking verspreidde zich verder naar de Zaanstreek, Hilversum, Haarlem, Utrecht, Weesp, Velsen en Muiden.

Op de eerste dag vielen de represailles nog mee: er werd een avondklok ingesteld, maar op de 26e werd de staking met geweld neergeslagen. Er vielen doden en tientallen gewonden. Amsterdam moest een boete van 15 miljoen gulden betalen, ambtenaren werden ontslagen en de burgemeester werd vervangen. Ook Zaandam en Hilversum moesten flinke boetes betalen. Veel mensen werden gearresteerd. Tweeëntwintig stakers werden veroordeeld tot tuchthuizen in Duitsland en twee van hen overleefden het niet. Drie stakers werden samen met vijftien Geuzen op 13 maart gefusilleerd.