Oprichting Persoonsbewijzencentrale en Groep 2000

In toenemende mate werd ‘papier’ gebruikt om controle over de bevolking uit te oefenen. Men had verschillende documenten nodig om zich in Nederland te kunnen bewegen, zo had men bewijs nodig van arbeidsvrijstelling, toestemming om zich op bepaalde plaatsen en tijden te bewegen en men moest zich kunnen identificeren. In begin ’41 was het persoonsbewijs (PB) ingevoerd en werd het steeds meer gebruikt om mensen te arresteren of lastig te vallen, als de inhoud van het persoonsbewijs niet beviel. Een J-stempel liet zien dat je Joods was en als je in het verzet zat, wilde je liever niet met je echte naam rondlopen. Daarom werd het namaken van persoonsbewijzen en andere documenten vervalsen zeer belangrijk. Verschillende verzetsgroepen begonnen er al vroeg mee.

Zo iemand die eind 1941 was begonnen met vervalsingen was Eduard Veterman. Het vermaken van de PB’s was nauwkeurig en moeilijk werk. Ook het geheel vervalsen van een persoonsbewijs bleek niet makkelijk te zijn. Veterman heeft er honderden gemaakt van zeer hoge kwaliteit, die niet van echt te onderscheiden waren. Maar de bekendste vervalsingen kwamen van de Persoonsbewijzencentrale (PBC). Deze organisatie maakte duizenden PB’s en ontwikkelde steeds betere technieken om de PB’s sneller te drukken. De oorsprong van de PBC ligt bij de Groep Zonder Naam, ook wel bekend als Groep 2000 onder leiding van Jacoba van Tongeren. Met enkele chemici deed zij onderzoek naar hoe men de J-stempel uit de PB’s weg kon poetsen en hoe men de PB’s kon kopiëren.

Van Tongeren kwam in contact met een oude bekende, Frieda Belinfante, die ook actief in het verzet was. Zij introduceerde Jacoba tot Gerrit van der Veen en Rudi Bloemgarten die ook druk bezig waren met vervalsingen en het namaken van stempels. Zij gingen actief samenwerken met de Groep 2000. De groep was actief op meerdere gebieden in het verzet en zo kwamen de PB’s terecht bij de mensen die het echt nodig hadden. De PBC werd een onafhankelijke organisatie toen Gerrit van der Veen zich terugtrok uit de Groep 2000 en zich focuste op de PBC. Hij bleef goed contact houden met Groep 2000. Van der Veen werkte nauw samen met de Amsterdamse drukker Frans Duwaer en samen zorgden zij voor tienduizenden gedrukte PB’s.

Naast persoonsbewijzen maakte de Centrale ook andere vervalsingen, zoals Ausweise, duizenden distributiestamkaarten, tabaksbonnen en honderden stempels. Er werkten waarschijnlijk zo’n honderd mensen voor de PBC in de periode van eind 1943-begin 1944. Het Nationaal Steunfonds was een belangrijke financierder van de Centrale.